Cafwyd y syniad o gynnal Gŵyl Geltaidd yn nechrau 1970. Ffurfiwyd pwyllgor yn Killarney i edrych ar y posibilrwydd o drefnu Gŵyl yn y gwanwyn. Cafwyd sawl cynnig, gan gynnwys digwyddiad Geltaidd gan Con O Connaill. Dewisiwyd “Gŵyl Gerdd Bach” (y cyfansoddwr) gan y pwyllgor, ond penderfynnodd Con O Connaill fynd ymlaen i geisio trefnu Gŵyl Geltaidd ar ei liwt ei hun.
Ym Mai 1971 cynhaliwyd yr ŵyl geltaidd gyntaf, yr “Wythnos Ban Geltaidd”. Yr unig gyfrannogwyr o du allan i Iwerddon oedd dau o Gymru ( Meredydd a Phyllis Evans), a phump o Lydaw ( grwp Les Tregerez ac Alan Stivell).
Yn dilyn Gŵyl 1971, ar ôl awgrymiad gan Meredydd Evans, daeth Con O Connaill drosodd i’r Eisteddfod Genedlaethol i sefydlu cysylltiadau. Yn dilyn hyn ymwelodd â’r gwledydd celtaidd eraill gan sefydlu cysylltiadau ym mhob un, a’r cysylltiadau yma ffurfiodd gnewllyn y pwyllgorau. Mewn canlyniad daeth cynrychiolwyr o’r Alban, Llydaw, Cymru, Iwerddon, Cernyw ac Ynys Manaw i gymryd rhan yng Ngŵyl 1972.
Yn ystod Gŵyl Pan Geltaidd 1972 cafwyd cyfarfod ble y penderfynwyd sefydlu strwythur a gofynnwyd i Con O Connaill gynhyrchu drafft o gyfansoddiad a’i anfon i bawb oedd yn bresennol. Y bwriad oedd i bawb astudio a gweithio ar y drafft cyn Gŵyl 1973.
Cafodd y cyfansoddiad ei fabwysiadu mewn cyfarfod yn ystod y Gŵyl Pan Geltaidd 1973 ac yn fuan wedyn sefydlwyd chwe pwyllgor cenedlaethol yn cynrychioli diddordebau eu gwledydd.
Cynhaliwyd yr ŵyl yn Killarney tan 1990 pan benderfynnwyd newid lleoliad gan fod y gefnogaeth yn dechrau pallu. Cynhaliwyd yr ŵyl yn Galway (1991-1994), Tralee (1995-96), Ennis (1997) a wedyn dychwelyd i Tralee (1998- 2000). Ni allwyd cynnal Gŵyl yn 2001 oherwydd y clefyd traed a’r genau. Bu’r ŵyl yn Kilkenny (2002-2003), Tralee (2004 – 2005) a Letterkenny (2006 a 2007).
Y prif nôd yn ôl cyfansoddiad yr Ŵyl Ban Geltaidd yw i hyrwyddo a meithrin ieithoedd, diwylliant, cerddoriaeth, canu a chwaraeon Celtaidd, ac i annog cyfnewid gwybodaeth a thwristiaeth traws - Geltaidd yn y gwledydd Alba, Breizh, Cymru, Éire, Kernow a Mannin.
BLWYDDYN | LLYWYDD | GWLAD |
1979 | Mona Douglas | Mannin |
1980 | Polig Monjarret | Breizh |
1981 | Dave Crewes | Kernow |
1982 | Donnchadha Ó Súilleabháin | Éire |
1983 | Dolina MacLennon | Alba |
1984 | Tegwyn Williams | Cymru |
1985 | Graham Beechcroft | Kernow |
1986 | Polig Monjarret | Breizh |
1987 | Willie Lanigan | Éire |
1988 | Flora MacNeil | Alba |
1989 | Delwyn Phillips | Cymru |
1990 | Dave Collister | Mannin |
1991 | Pat Crewes | Kernow |
1992 | Polig Monjarret | Breizh |
1993 | Eibhlín Ní Chathalriabhaigh | Éire |
1994 | Eibhlín Ní Chathalriabhaigh | Éire |
1995 | Archibald Kennedy | Alba |
1996 | Berwyn Williams | Cymru |
1997 | Paul Travenna | Kernow |
1998 | Roisín Ní Shé | Éire |
1999 | Brian Stowel | Mannin |
2000 | Maldwyn Parry | Cymru |
2001 | Archibald Kennedy | Alba |
2002 | Archibald Kennedy | Alba |
2003 | Caitlín Ní Chaoimháinigh | Éire |
2004 | John Bolitho | Kernow |
2005 | Bobbie Evans | Cymru |
2006 | John A. Maclver | Alba |
2007 | Fiona McArdle | Mannin |
2008 | Liam Ó Maolaodha | Éire |
2009 | John A. Maclver | Alba |
2010 | Emyr Wyn Thomas | Cymru |
2011 | Murdo Morrison | Alba |
2012 | Margaret Bird | Ynys Manaw |
2013 | Seán Ó Sé | Éire |
2014 | Dave Crewes | Kernow |
2015 | Arwel Roberts | Cymru |
2016 | John A MacIver | Alba |
2017 | Yann-Yvon Dodeur | Breizh |
2018 | Clare Kilgallon | Mannin |
2019 | Bláthnaid ÓBrádaigh | Éire |
BLWYDDYN |
CANTORION/ GRWPIAU |
GWLAD |
TEITL Y GAN |
1971 | Scoil na Toirbhirte | Éire | Tomás MacCurtain |
1972 | Na h-Oganaigh | Alba | Mi is M'Uilinn |
1973 | Margaret O'Brein | Éire | Goirm Thú |
1974 | Joint winner: Iris Williams | Cymru | Cymru Rydd |
Joint winner:McMurrough | Éire | Cuain Baile 'na Cuairte | |
1975 | Bran | Cymru | Caled Fwlch |
1976 | Mary Sandeman | Alba | Thoir dhom do Lamh |
1977 | Kyaalldan | Breizh | Breizh |
1978 | Gouelia | Breizh | Korn-Bout |
1979 | Margaret MacLeod | Alba | An Lon Dubh |
1980 | Dermot O'Brien | Éire | Neansaí |
1981 | Kathleen MacDonald | Alba | Oran do Cheit |
1982 | Bando | Cymru | Nid Llwynog Oedd Yr Haul |
1983 | Mary MacInnis | Alba | Man Aonar le no Smuaintean |
1984 | Ragamuffin | Kernow | Ar Wrannen |
1985 | Capercaillie | Alba | Urnuigh a Bhan Thigreach |
1986 | Kristen Nicolas | Breizh | Gwerz Maro Paotr Anst |
1987 | Eryr Wen | Cymru | Gloria Tyrd Adre |
1988 | Manon Llwyd | Cymru | Cân Wini |
1989 | Hefin Huws | Cymru | Twll Triongl |
1990 | Christine Kennedy | Alba | 'M' londrainn air Chuairt |
1991 | Philip Knight | Kernow | "Dolly" |
1992 | Gerróid O'Murchú | Éire | Soilse geala na cathrach |
1993 | Liam Ó hUaithne | Éire | An Pobal Scaipthe |
1994 | Geraint Griffiths | Cymru | Rhyw Ddydd |
1995 | Gwenda Owen | Cymru | Cân I'r Ynys Werdd |
1996 | West/Group | Kernow | An Arvair |
1997 | Art Ó Dufaigh/Sean Ó hEanaí | Éire | Comhartha an Ghaoil |
1998 | Arwel Wyn Roberts | Cymru | Rho dy Law |
1999 | Per Nod | Cymru | Torri'n Rhydd |
2000 | Rachael Cans tir Kemmyn | Kernow | Tir Kemmyn |
2001 | Gainor Haf | Cymru | Dagrau Ddoe |
2002 | Elin Flur a'r Moniars | Cymru | Harbwr Diogel |
2003 | Treiz Noath | Kernow | Mor Menta Sewia |
2004 | Kentyon Bew | Kernow | Treusporthys |
2005 | Krena | Kernow | Fordh Dhe Dalvann |
2006 | Gealbrí | Éire | Seolfaidh Me Abhaile |
2007 | Deirdre Níi Chinnéide le Fraoch | Éire | Ta me caillte go deo |
2008 | Aled Myrddin | Cymru | Atgofion |
2009 | Elfed Morris | Cymru | Boddi mae ngofidiau |
2010 | Ceòl 'S Craic | Alba | Sùilean Soilleir Ghorm |
2011 | Ynyr Roberts & Brigyn | Cymru | Rhywun Yn Rhywle |
2012 | Mordid Bewnans | Kernow | Benjad |
2013 | Benjad | Kernow | BretanVyhan. |
2014 | Shenn Scoill | Mannin | Tayrn Mee Thie |
2015 | An Stevel Dreylya | Kernow | Hal – An – Tow |
2016 | Cordia | Cymru | Dun ond Un |
2017 | Emer Ní Fhlaithearta | Éire | Taibhse |
2018 | P adraig Seoighe & Niall Teague | Éire | Ar Saoire |